Czarny bez - właściwości lecznicze i zastosowanie
Czarny bez to powszechnie występująca roślina, której zdrowotne właściwości doceniono już wieki temu. Zawarte w nim substancje aktywne, składniki mineralne i witaminy wykazują działanie antybakteryjne, przeciwzapalne, antyoksydacyjne, wykrztuśne, przeciwutleniające oraz wzmacniające układ immunologiczny. Warto więc mieć w swojej domowej apteczce własnoręcznie przyrządzony syrop, sok lub nalewkę z czarnego bzu.
Charakterystyka czarnego bzu
Czarny bez (łac. Sambucus nigra L. ) to gatunek rośliny, który należy do rodziny piżmaczkowatych.
Występuje na terenie całej Europy, a także w Azji i Afryce. W Polsce jest gatunkiem pospolitym, rosnącym dziko przy drogach, na nieużytkach oraz w sąsiedztwie zabudowań.
Występuje w postaci krzewu lub niewysokiego drzewa, które może dorastać do kilku metrów wysokości. Jego pień pokrywa szara lub brunatna kora.
Liście czarnego bzu są duże i składają się z kilku (5 – 7) drobnych, jajowatych, pikowanych na brzegach listków ułożonych naprzeciwlegle.
Owoce czarnego bzu mają ciemnofioletową, wręcz czarną barwę. Są lśniące, a w ich wnętrzu znajduje się od 3 do 6 nasion.
Okres kwitnienia czarnego bzu przypada na maj i czerwiec. Krzew obsypuje sie wtedy drobnymi, kremowymi kwiatami. Kwiatostany mają kształt spłaszczonych baldachimów. Wyróżnia je intensywny, wręcz duszący zapach.
Dojrzałe owoce bzu czarnego są gotowe do zbioru od sierpnia do października.
Zwyczajowe nazwy bzu czarnego to: bez lekarski, bez pospolity, bez aptekarski, bzowina, bzina, buzina, bez biały, hyćka, bez dziki, gołębia pokrzywa, kaszka, suk.
Co się kryje w czarnym bzie
Czarny bez jest bardzo cennym surowcem ze względu na dużą zawartość wartościowych składników aktywnych oraz minerałów. W kwiatach znajdują się flawonoidy, triterpeny, fenylokwasy, glikozydy, sterole oraz olejki eteryczne. Z kolei dojrzałe owoce czarnego bzu to bogactwo pierwiastków: wapnia, potasu, glinu, żelaza oraz witamin: B, C, A. Zawierają też cenne antocyjany, kwasy organiczne oraz węglowodany.
Właściwości czarnego bzu
Działa przeciwbakteryjnie - glikozydy kwasów fenolowych zawarte w owocach czarnego bzu wykazują działanie niszczące bakterie Gramm - dodatnie oraz Gramm – ujemne.
Działa antyoksydacyjnie – flawonoidy zawarte w kwiatach i owocach czarnego bzu chronią komórki organizmu przed stresem oksydacyjnym.
Wspomaga leczenie uciążliwego kaszlu – triterpeny zawarte w kwiatach czarnego bzu pobudzają odruch kaszlu i pomagają pozbyć się wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych.
Pomaga utrzymać prawidłowy poziom cholesterolu we krwi – dzięki wysokiej zawartości steroli.
Działa przeciwzapalnie – dzięki zawartości antocyjanów i kwasów organicznych.
Wykazuje działanie przeciwutleniające – związki polifenolowe neutralizują działanie wolnych rodników.
Wspiera układ odpornościowy – duża zawartość witaminy C wspomaga organizm w walce z wirusami, a w połączeniu z witaminą A działa wzmacniająco na skórę, włosy i paznokcie.
Wspiera uklad nerwowy - witaminy z grupy B, które są zawarte w owocach czarnego bzu mają korzystny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i chronią przed jego uszkodzeniami.
Przyspiesza gojenie ran i blizn – wspomaga syntezę kolagenu w skórze.
Oczyszcza organizm z toksyn – składniki aktywne wspomagają produkcję potu oraz moczu i pomagają pozbyć się toksyn z organizmu.
Pomaga w walce z trądzikiem – łagodzi stany zapalne, doskonale oczyszcza cerę i wspomaga ukrwienie skóry.
Wzmacnia ściany naczyń krwionośnych – zawarte w czarnym bzie flawonoidy uszczelniają i uelastyczniają naczynia krwionośne.
Pomaga regulować trawienie – czarny bez jest źródłem błonnika, a więc jego stosowanie może być skuteczne w przypadku zaparć, rozstrojów żołądka czy wzdęć.
Pomaga pozbyć się cellulitu – składniki aktywne zawarte w kwiatach czarnego bzu doskonale przeciwdziałają tzw. "pomarańczowej skórce".
Zastosowanie czarnego bzu
Czarny bez w domowej apteczce
Zarówno kwiaty, jak i dojrzałe owoce bzu czarnego można wykorzystać do przygotowania domowych specyfików.
W przypadku kwiatów ważne jest, żeby zrywać je, gdy są już w pełni rozwinięte i podczas dni słonecznych, żeby nie były pozbawione pyłku kwiatowego, który nadaje przetworom smak.
Ani owoców, ani kwiatów nie należy spożywać na surowo, tylko po podgrzaniu, ponieważ w ten sposób czarny bez zostaje pozbawiony szkodliwych związków.
W przypadku owoców, należy zrywać je, gdy są już w pełni dojrzałe.
Syrop z kwiatów czarnego bzu
Składniki:
40 – 60 baldachimów z kwiatami czarnego bzu
1 litr wody
1 kg cukru
Przygotowanie:
Z baldachimów kwiatowych usunąć łodyżki oraz ogonki. Same kwiaty zalać wrzącą wodą i odstawić do ostygnięcia. Kwiaty wraz z wodą wstawić do lodówki na 24 godziny.
Następnie kwiaty przecedzić przez sito, do wody dodać cukier i zagotować. Co jakiś czas zbierać pianę wytwarzającą się podczas gotowania.
Gdy cukier całkowicie się rozpuści, należy przelać syrop do wyparzonych słoiczków lub buteleczek. Pasteryzować 15 minut.
Syrop zalecany jest na objawy przeziębienia i grypy. Nie należy przekraczać dawki 4 łyżeczek dziennie. Nie powinno się go spożywać przed snem ze względu na działanie wykrztuśne.
Sok z owoców czarnego bzu
Składniki:
1 kg dojrzałych owoców czarnego bzu
1 kg cukru
1 litr wody
Przygotowanie:
Owoce czarnego bzu należy oczyścić z łodyżek i liści. Następnie trzeba je dokładnie umyć, zalać wodą, zasypać cukrem i zagotować. Całość należy gotować conajmniej 2 godziny. Po tym czasie należy go ostudzić, dokładnie przecedzić (najlepiej przez gazę) i ponownie gotować 1 godzinę. Gotowy sok należy przelać do wyparzonych słoików lub butelek i pasteryzować 15 minut.
Sok z owoców czarnego bzu jest doskonały na wzmocnienie odporności w okresie jesienno – zimowym lub na wiosenne przesilenie. Zaleca sie go również na nerwobóle oraz dolegliwości żołądkowo – jelitowe.
Nalewka z owoców czarnego bzu
Składniki:
700 g owoców czarnego bzu
900 ml spirytusu
0,5 l wody
Przygotowanie:
Owoce oczyścić z szypułek, dokładnie umyć i zagotować. Po kilku minutach zdjąć z ognia, ostudzić i przecedzić. Przecedzony sok należy wymieszać z alkoholem, zamknąć i odstawić w ciemne miejsce na pół roku. Po tym czasie nalewka z owoców bzu czarnego jest gotowa do spożycia.
Nalewkę zaleca się na wsparcie odporności w dawce 15 ml 3 razy w ciągu dnia. W przypadku pojawienia się objawów przeziębienia lub grypy, dawkę można zwiększyć.
Czarny bez w kosmetyce
Dzięki zawartości licznych składników aktywnych czarny bez jest wykorzystywany w przemyśle kosmetycznym. Napar z kory lub owoców bzu moża wykorzystać do przemywania trudno gojących się ran i owrzodzeń. Doskonale działa również na obrzęki i cienie pod oczami.
Olejek z czarnego bzu zawiera dużą ilość witaminy C, może więc pomóc wygładzić cellulit.
Napary z czarnego bzu ze względu na właściwości przeciwzapalne są wskazane dla osób z podrażnioną, zanieczyszczoną skórą ze skłonnościami do zmian trądzikowych. Oczyszczające parówki pomogą pozbyć się wągrów.
Przeciwwskazania
Zakazane jest spożywanie surowych owoców czarnego bzu. Zawierają one szkodliwe substancje - prunazynę oraz sambunigrynę, które mogą powodować zatrucia pokarmowe. Szkodliwe substancje ulatniają się pod wpływem obróbki termicznej lub na skutek poddania owoców procesowi suszenia.
Nie należy również przekraczać ilości zalecanych dawek do spożycia w ciągu dnia, ponieważ może to prowadzić do bólów brzucha, biegunek i zatruć pokarmowych.