Osteoporoza to patologiczne zmniejszenie masy kości w stosunku do normy wieku, płci i rasy, prowadzące do zaburzeń w obrębie szkieletu. Jest to choroba szkieletu prowadząca do złamań kości, które mogą wystąpić nawet po niewielkim urazie (są to tak zwane złamania osteoporotyczne). Najczęściej dotyczą kręgosłupa, kości przedramienia i szyjki kości udowej, ale mogą wystąpić również w innych lokalizacjach. Nadmierna podatność kości na uszkodzenie w osteoporozie wynika ze zmniejszenia gęstości mineralnej kości i zaburzenia jej struktury i jakości.
Wyróżniamy kilka rodzajów osteoporozy:
- miejscowa
- uogólniona
- pierwotna
- wtórna
1. Osteoporoza pierwotna
Która nie jest spowodowana przez choroby ani przyjmowanie leków:
- osteoporoza idiopatyczna - jest to pierwotna choroba tkanki kostnej, która pojawia się stosunkowo rzadko i w przypadku której pojawiają się poważne problemy z ustaleniem jej źródeł. Niektórzy lekarze uważają, że choroba ta ma podłoże endokrynologiczne, często jej pojawienie się wiąże się jednak również z niedoborem witaminy D, zaburzeniami systemu odpornościowymi, a także z czynnikami o charakterze genetycznym. Już sama diagnoza tego rodzaju osteoporozy nie jest łatwa i zazwyczaj dokonuje się ją w następstwie wykluczenia innych jej rodzajów.
- postmenopauzalna osteoporoza inwolucyjna jest zazwyczaj konsekwencją zmniejszenia się ilości estrogenów w organizmie, należy więc liczyć się z nią przede wszystkim wówczas, gdy lekarz postawi diagnozę mówiącą o niedoczynności jajników. Choroba ta zazwyczaj pojawia się u kobiet, które przekroczyły pięćdziesiąty rok życia, a czynnikami, które również mogą mieć wpływ na tempo, w jakim traci się masę kostną są niedobór witaminy D3 oraz niechęć do aktywności fizycznej
- osteoporoza inwolucyjna w wieku starczym zazwyczaj pojawia się u tych pacjentów, którzy przekroczyli już siedemdziesiąty piąty rok życia. Poszukując jej przyczyn zwraca się uwagę na problemy z wchłanianiem wapnia z przewodu pokarmowego, lekarze nie mają jednak wątpliwości, co do tego, że bardziej podatne na jej występowanie są osoby nieaktywne, u których obserwuje się niedobory witaminy D.
2. Osteoporoza wtórna
Jest wywołana różnego rodzaju chorobami oraz stosowaniem leków m.in.:
- zaburzenia hormonalne: nadczynność tarczycy, cukrzyca szczególnie typu 1, endometrioza
- choroby przewodu pokarmowego, takie jak zaburzenia trawienia i wchłaniania, głównie celiakia, resekcje żołądka lub jelit, choroby zapalne jelit czy przewlekłe choroby wątroby przebiegające z zastojem żółci
- przewlekła niewydolność nerek często występująca u ludzi palących papierosy przez wiele lat
- niektóre nowotwory (najczęściej białaczka i chłonniaki, ale także na przykład szpiczak mnogi)
- zaburzenia krzepnięcia krwi
- sarkoidoza
- glikokortykosteroidy (leki stosowane w leczeniu astmy oskrzelowej)
- leki przeciwpadaczkowe, heparyna (lek podawany w celu zmniejszenia krzepliwości krwi), doustne antykoagulanty (leki często przyjmowane przez ludzi zaburzenia rytmu serca), niektóre leki przeciwnowotworowe.
Czynniki sprzyjające rozwojowi osteoporozy:
1. demograficzne:
- rasa, częściej chorują kobiety białe i żółte niż osoby rasy czarnej,
- płeć żeńska, u kobiet występuje znacznie częściej i wcześniej niż u mężczyzn - wiąże się to z wcześniejszym występowaniem menopauzy niż andropauzy
2. zaawansowany wiek (powyżej 65 roku życia), u obu płci masa kostna zmniejsza wraz z wiekiem
3. wątła budowa ciała i niska masa czego wykładnikiem jest mała waga i mały wskaźnik masy ciała BMI, u tych osób 5% ubytek może oznaczać przekroczenie tzw. progu złamania
4. cechy genetyczne: skłonność do osteoporozy jest uwarunkowana genetycznie (dziedziczymy po matce), podobnie jak masa szczytowa kości oraz typ budowy ciała
5. przebyte złamania po niewielkim urazie (upadek z wysokości własnego ciała) po 40 roku życia
6. czynniki prokreacyjne:
- zaburzenia miesiączkowania, hiperprolaktynemia,
- późne pojawienie się pierwszej miesiączki (menarche) oraz wczesna menopauza,
- nierodzenie,
- hipogonadyzm
7. menopauza u kobiet, deficyt hormonów płciowych (estradiolu i progesteronu) zwiększa ryzyko pojawienia się osteoporozy:
- długotrwały (ponad 6 miesięcy) brak miesiączki lub menopauza niezależnie od przyczyn przed 45 rokiem życia,
- przedwczesna menopauza naturalna (wygaśnięcie czynności jajników)
- indukowana chirurgicznie lub farmakologicznie, w obu tych przypadkach ubytek masy kostnej jest szczególnie szybki, zwłaszcza po operacji usunięcia jajników
8. czynniki środowiskowe:
- niska podaż wapnia: błędy żywieniowe (głównie niedostateczna ilość spożywanego mleka, hipolaktazja, stosowanie ścisłej diety wegetariańskiej)
- niedobory witaminy D (niedostateczne spożycie ryb, mała ekspozycja na światło słoneczne),
- obniżone lub nadmierne spożywanie fosforanów oraz białka w diecie, nadmierna podaż sodu,
- mało aktywny tryb życia lub dłuższe okresy unieruchomienia,
- palenie papierosów (czynne i bierne), nadmierne spożywanie alkoholu, kofeiny, niedożywienie
9. zaburzenia widzenia i równowagi co powoduje skłonność do upadków
Najczęstszymi objawami osteoporozy są:
- Złamania kręgów których połowa przebiega skrycie, stopniowo doprowadzając do obniżenia wzrostu, garbienia się (tzw. wdowi garb), problemów z poruszaniem oraz pogorszenia nastroju, a nawet depresji. W konsekwencji prowadzi to do niesprawności i trwałego uzależnienia od pomocy innych osób. Złamania trzonów kręgów powodują często przewlekły zespół bólowy kręgosłupa, traktowany zwykle jako „normalny" objaw starości i zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa. Z reguły chorzy nie potrafią przypomnieć sobie urazu, w wyniku którego doszło do złamania kręgu (może je wywołać niewielki ruch, kaszel, schylenie się, podniesienie jakiegoś przedmiotu).
- Złamania kości długich najczęściej występują w sezonie jesienno-zimowym, co jest związane ze zwiększoną liczbą poślizgnięć i upadków. Typowe dla osteoporozy jest złamanie kości przedramienia (w nadgarstku - przy podparciu ręką), a także złamanie szyjki kości udowej. Złamaniom tym towarzyszy silny ból, ograniczenie ruchomości oraz zniekształcenie okolicznych tkanek. Chory po upadku może nie być w stanie się podnieść i wezwać pomocy, co może doprowadzić do wielu groźnych powikłań, a nawet zgonu.
Zapobieganie i leczenie osteoporozy
Suplementacja wapnia i witaminy D. Prawidłowa podaż wapnia i witaminy D jest warunkiem skutecznego leczenia osteoporozy. Sama dieta często nie wystarcza i konieczne jest stosowanie odpowiednich preparatów, najczęściej do końca życia. W trakcie leczenia powinno się kontrolować gospodarkę wapniową w organizmie (oznaczenie stężenia wapnia we krwi, wydalanie wapnia z moczem).
- Wapń dostępnych jest kilka preparatów o różnej zawartości wapnia elementarnego. Najwięcej, bo 40%, zawierają preparaty węglanu wapnia. Przyjmuje się je podczas posiłków w celu poprawy ich wchłaniania. W trakcie leczenia mogą wystąpić objawy niepożądane ze strony układu pokarmowego (zaparcia lub biegunka, wzdęcia), natomiast w przypadku prawidłowego dawkowania nie zwiększa się ryzyko wystąpienia kamicy nerkowej.
- Calcium Osteo D3+, 60 tabletek powlekanych
- Osteovit 1000 Naturalne Wapno, 100 tabletek
- Vitrum Calcium 1250 + Vitaminum D3, 60 tabletek
- Vitrum Osteo tabletki x 100
- Witamina D stosuje się witaminę D lub jej analogi. Dawkowanie leku zależy od pory roku – w okresie letnim, przy dużym nasłonecznieniu (w Polsce od połowy czerwca do połowy września), lek się odstawia lub zmniejsza jego dawkę o połowę. Przedawkowanie witaminy D prowadzi do zwiększenia stężenia wapnia, uszkodzenia nerek, a nawet niebezpiecznego dla życia zespołu hiperkalcemicznego.
- D-Vitum Forte witamina D dla dorosłych, kapsułki, 36 szt.
- Vitrum D3, witamina D3, 1000 J.m., 120 kapsułek
- Doppelherz Aktiv Witamina D 800, 60 tabletek
Powszechnie wiadomo, że największy wpływ na stan naszych kości ma odpowiednia gospodarka wapniowo-fosforanowa. Należy zmienić swoją dietę tak aby było w niej jak najwięcej składników mineralnych takich jak wapń, fosfor, magnez oraz witamina D
- Witamina D - zwiększa przyswajalność wapnia i magnezu, wzmaga procesy odbudowy kości. Źródła: tran, oleje rybne, ryby morskie, wątróbka, jajka, mleko i przetwory mleczne (nieodtłuszczone), wzbogacane margaryny miękkie.
- Fosfor może utrudniać wchłanianie wapnia i sprawiajać że kości staną się słabe oraz podatne na złamania, jednak jest też niezbędny do odbudowy kości. Musi być w odpowiednich proporcjach względem wapnia Produkty w których znajduje się odpowiednia ilość fosforu: świeże owoce i warzywa, mleko ryżowe (nie wzbogacone), chleb pszenny, makaron, ryż, płatki ryżowe i kukurydziane, herbata mrożona domowej roboty
- Magnez - zapewnia prawidłową mineralizację kości. Główne źródła: kakao i czekolada, produkty zbożowe (kasza gryczana i jęczmienna) nasiona strączkowych orzechy, mleko i przetwory, ziemniaki
- Fluor - zwiększa wytrzymałość tkanki kostnej. Główne źródła: woda mineralna, ryby, soja i produkty sojowe
