Jarzębina - skarb jesieni
Jarzębina to nie tylko ozdobna roślina, z które dzieci w przedszkolu robią korale. Okazuje się, że te niepozorne czerwone kuleczki są prawdziwą bombą witaminową. Mają korzystny wpływ na cały organizm: działają moczopędnie, przeciwzapalnie, pomagają zwalczyć przeziębienie i wspomagają trawienie. Warto właśnie teraz zrobić nalewkę z owoców jarząbu i wykorzystać ją w okresie zimowym do walki z infekcjami.
Charakterystyka jarzębiny
Jarzębina (Sorbus aucuparia L.), zwana też jarząbem pospolitym lub zwyczajnym to gatunek wieloletniej rośliny z rodziny różowatych. Występuje powszechnie na terenie niemal całej Europy i Azji oraz na południowo-zachodnich obszarach Syberii.
Drzewo jarząbu pospolitego osiąga wysokość od 5 do 10 metrów. Ma smukłą koronę i ciemnozielone liście.
Jarzębina występuje na całym obszarze Polski. Rośnie głównie w lasach, ale można ją spotkać również w ogrodach, parkach i skwerach. Jest uznawana za drzewo ozdobne – kwitnie w maju, ale najefektowniej prezentuje się jesienią, gdy jej owoce nabierają intensywnej czerwonej barwy. Wtedy też nadają się do zbiorów.
Owoce jarzębiny to jagody. Są one cierpkie i gorzkie w smaku. Łatwo jest się nimi zatruć, ale odpowiednio przygotowane mogą wspomóc organizm człowieka.
Wyróżnia się wiele rodzajów jarzębiny, ale najbardziej popularne są trzy rodzaje:
- fastigiata – cechuje się powolnym wzrostem osiągającym wysokośc do 8 metrów;
- pendula – ma koronę o kilkumetrowej szerokości;
- edulis – cechuje się najszybszym wzrostem. Jest jadalna, dlatego też wykorzystuje się ją w kuchni.
Wartości odżywcze jarzębiny
Kwiaty jarzębiny zawierają:
- karetonoidy
- antocyjany
- kwasy organiczne
Owoce jarzębiny są bogactwem witaminy C – w 100 g znajduje się 35- 45 mg. Zawierają również duże ilości beta-karotenu. Ponadto zawierają karetonoidy, węglowodany (w tym sorbitol), kwasy organiczne, substancje garbnikowe, gorycze, witaminy z grupy B, witaminę PP i K.
Zdrowotne właściwości jarzębiny
Pomaga zwalczyć przeziębienie – owoce jarzębiny są bogate w przeciwutleniacze oraz dużą ilość witaminy C, dzięki czemu są pomocne w walce z infekcją.
Profilaktyka arteriosklerozy – wyciąg z kwiatów jarząbu działa ochronnie na śródbłonek naczyń krwionośnych.
Profilaktyka nadciśnienia – wyciąg z owoców jarzębiny obniża ciśnienie krwi.
Działa moczopędnie – kwiaty jarzębiny zawierają aktywne związki, które wykazują delikatne działanie moczopędne oraz przeciwzapalne na pęcherz moczowy.
Obniża poziom glukozy we krwi – stosowanie ekstraktów z owoców jarzębiny może pomóc kontrolować glikemię.
Stymuluje pracę jelit – pomaga pozbyć się zaparć.
Redukuje podrażnienia wątroby – owoce jarzębiny wykazują działanie osłaniające i odtruwające.
Działa przeciwzapalnie – łagodzi stany zapalne błony śluzowej żołądka oraz jelit. Z kolei polifenole zawarte w ekstraktach owoców jarzębiny pomagają pozbyć się wolnych rodników.
Zapobiega kamicy nerkowej – ekstrakty z owoców jarzębiny wzmagają wydzielanie kwasu moczowego.
Wspomaga organizm przy przewlekłych problemach trawiennych – w tym wypadku wskazane są napary z kwiatów jarząbu pospolitego. Dodatkowo wykazują działanie przeciwzapalne na błony śluzowe przełyku i żołądka.
Zwalcza bakterie – ekstrakty z owoców jarzębiny hamują wzrost patogennych bakterii Gram-dodatnich i paciorkowców kałowych, a także Gram-ujemnych oraz pałeczki ropy błękitnej.
Zastosowanie jarzębiny
W kuchni
Jarzębinę można wykorzystać na kilka sposobów. W formie suszonej dodaje się ją do herbaty, sosów oraz nalewek. Herbata z jarzębiną zalecana jest w okresach przeziębień czy przy obniżonej odporności. W celu wzmocnienia jej działania można dodać do takiej herbaty dziką różę lub czarną porzeczkę.
Suszona jarzębina pomaga w schorzeniach nerek, wątroby oraz uzupełnia braki witaminy C. Ma również działanie stymulujące układ trawienny do prawidłowej pracy.
Z owoców jarzębiny można przyrządzić przetwory: dżemy, konfitury, syropy, nalewki i galaretki. Z uwagi na jej kwaśny smak można ją przyrządzić z dodatkiem innych owoców np. śliwek, winogron czy jabłek. Zaleca się ich podawanie w przypadku pojawienia się przeziębienia oraz wspomagająco w przypadku biegunek.
Dżem z jarzębiny
Składniki:
2 kg przemrożonych owoców jarzębiny
1 kg cukru
Przygotowanie:
Owoce jarzębiny umieścić w dużym garnku i zalać chłodną wodą. Podgrzewać na małym ogniu do momentu zagotowania. Odlać powstały wywar i zalać owoce świeżym wrzątkiem. Podgrzewać na małym ogniem, mieszając co jakiś czas. Po 15 minutach wsypać cukier, nadal mieszać i podgrzewać kolejne 15 minut.
Przełożyć do suchych i wyparzonych słoiczków, od razu zakręcać i przykryć ściereczką, aby powoli stygły.
Jarzębiak – nalewka z owoców jarzębiny
Składniki:
1 kg dojrzałych owoców jarzębiny
1 kg cukru
1 l spirytusu
1 l wody
1 cytryna
Przygotowanie:
Jarzębinę najlepiej zebrać po pierwszych przymrozkach lub ewentualnie po usunięciu gałązek i przepłukaniu można ją przemrozić 24-48 godzin w zamrażalniku – dzięki temu pozbędzie się gorzkiego smaku.
Po wymrożeniu przełożyć ją na durszlak i dokładnie przelać wrzątkiem. Następnie owoce umieścić w dużym słoiku, skropić sokiem z cytryny, zasypać całym cukrem, zalać 0,5 litra wody i 0,5 l spirytusu. Słoik zakręcić i odstawić w ciemne miejsce na 3 tygodnie. Od czasu do czasu trzeba przemieszać jego zawartość.
Po upływie 3 tygodni przecedzić alkohol przez rzadkie sitko. Pozostałe owoce zalać drugą połową wody i spirytusu i odstawić na kolejne 3 tygodnie.
Po upływie tego czasu nalewkę ponownie zlać do butelki przecedzając przez sito. Oba alkohole wymieszać ze sobą, przelać do butelek i szczelnie zakręcić. Odstawić na 3 tygodnie w chłodne i zacienione miejsce.
Po tym czasie nalewka jest gotowa do spożycia.
W kosmetyce
Dzięki silnym właściwościom antyoksydacyjnym jarzębina może pomóc pozbyć się cieni pod oczami zapobiegać powstawaniu zmarszczek. Zawarte w owocach witaminy A i C rozjaśniają przebarwienia oraz zwiększają produkcję kolagenu, dzięki czemu cera stanie się bardziej jędrna i elastyczna.
Kiedy najlepiej zbierać jarzębinę?
Zaleca się, aby kwiaty jarzębiny zbierać na początku okresu kwitnienia, ścinając całe kwiatostany. Następnie należy je wysuszyć i oddzielić od szypułek.
Owoce jarząbu pospolitego są gotowe do zbiorów, gdy osiągną ciemnoczerwoną barwę. Najlepiej robić to po pierwszych przymrozkach – tracą wtedy większość goryczy oraz mają łagodniejszy smak. Ścina się całe baldachy i dopiero po ich ususzeniu oddziela owoce.
Przeciwwskazania
Owoce jarzębiny bez odpowiedniego przygotowania wywołują wymioty oraz biegunkę. Mogą nawet doprowadzić do ostrzejszej formy zatrucia organizmu. Jest to spowodowane obecnością kwasu parasorbowego w owocach jarząbu. Kwas ten neutralizuje się podczas suszenia jagód i przy produkcji wyciągów z tych owoców. Gorycz w jarzębinie zmniejsza się po przemrożeniu owoców przed ich przygotowaniem.