Topinambur - superfoods dla zdrowia, urody i dobrego samopoczucia
Topinambur (słonecznik bulwiasty) to coraz bardziej popularna roślina o nieocenionych właściwościach zdrowotnych. Zaliczana jest do żywności superfoods z powodu bogatej zawartości składników odżywczych. Może być doskonałym składnikiem diety osób chorych na cukrzycę, gdyż reguluje glikemię. Poza tym ma działanie immunostymulujące oraz oczyszczające organizm. Ma również potwierdzone działanie przeciwnowotworowe. Można go przyrządzać na wiele sposobów, więc nie powinno go zabraknąć w kuchni osób dbających o swoje zdrowie i zgrabną sylwetkę. Na szczególną uwagę zasługuje syrop z topinamburu.
Topinambur znany również jako gruszka polna, jabłko polne, bulwa ziemna, ziemniak piasków, gdula ziemna, bulba, świniak czy trufla kanadyjska jest spokrewniony ze słonecznikiem zwyczajnym. Jego część nadziemna pod względem morfologii jest podobna do rodzimego słonecznika, jednak o znacznie mniejszych żółtych kwiatach. Może rosnąć na wysokość nawet 2-3 metrów. Główną różnicą między słonecznikiem zwyczajnym, a bulwiastym jest to, że w przypadku topinamburu zawiązuje on podziemne pędy, na końcu których wyrastają jadalne bulwy.
Pochodzenie topinamburu
Topinambur nazywany inaczej karczochem jerozolimskim lub słonecznikiem bulwiastym to gatunek z rodziny astrowatych, który pochodzi z Ameryki Północnej. Jego nazwa pochodzi od indiańskiego plemienia – Topinamboore, które zajmowało się jego uprawą.
Został on rozpowszechniony w Europie i w Azji jako roślina jadalna, pastewna i ozdobna. Nie jest wymagający w uprawie, można go hodować w różnych warunkach. Jest odporny na choroby, szkodniki oraz zmienne warunki atmosferyczne.
Topinambur w Polsce
W Polsce słonecznik bulwiasty był znany już w XVIIIw. Głównie występuje na terenach nizinnych. Uprawia się jego dwie odmiany:
- Albik - przeznaczony do konsumpcji - ma białe bulwy o maczugowatym kształcie;
- Rubik – o przeznaczeniu pastewnym - ma fioletowe owalne owoce.
Topinambur bardzo łatwo się rozprzestrzenia i w większości przypadków rośnie "na dziko": przy drogach, na nieużytkach, wysypiskach, nasypach, przy obrzeżach pól oraz na brzegach rzek.
Ceni się go szczególnie za jadalne bulwy o oryginalnym smaku i nieocenione wartości odżywcze.
Zdrowotne właściwości topinamburu
Bulwy karczocha jerozolimskiego są niezwykle wartościowe i mają właściwości korzystnie wpływające na zdrowie. Mogą zawierać nawet 17% inuliny. Ten polisacharyd ma silne właściwości prebiotyczne, dzięki czemu doskonale oddzałuje na układ pokarmowy człowieka i działa na organizm oczyszczająco.
Ponadto jest cukrem, dzięki któremu można schudnąć, ponieważ daje długotrwałe uczucie sytości. Inulina pobudza perystaltykę jelit, dzięki czemu jest pomocna również przy zaparciach. Jej prozdrowotne właściwości zapobiegają rozwojowi biegunek, zapaleniu jelita grubego, owrzodzeniom i polipom mogącym zwiastować rozwój choroby nowotworowej.
Zawarta w topinamburze inulina pomaga również w normalizowaniu glikemii u osób z cukrzycą typu 2 oraz znacznie zmniejsza insulinooporność.
Słonecznik bulwiasty ma także działanie stymulujące układ odpornościowy oraz może zapobiegać zakażeniom układu moczowego. Działa ochronnie na wątrobę, przyspiesza usuwanie alkoholu z organizmu, a także ułatwia przyswajanie makro i mikroelementów, takich jak żelazo, magnez i potas.
Spożywanie bulw topinamburu pozytywnie wpływa na koncentrację oraz działa odstresowująco.
Wartości odżywcze topinamburu
Topinambur to roślina zawierająca w swoim składzie wiele cennych składników odżywczych. Jest bogaty w węglowodany oraz białko. Zawiera również ważne dla utrzymania zdrowia mikro i makroelementy takie jak żelazo, wapń, potas i sód, a także witaminy: witaminę C, witaminę B1, witaminę A.
Wartość odżywcza | Zawartość w 100g gotowanych bulw topinamburu |
Warrtość energetyczna | 41 kcal |
Białko | 1,6g |
Węglowodany | 16g |
Tłuszcze | 0,1g |
Woda | 80,2g |
Witamina C | 2mg |
Witamina B1 | 0,1mg |
Witamina A | 0,02mg |
Wapń | 30mg |
Potas | 420mg |
Sód | 3mg |
Żelazo | 0,4mg |
Wartości odżywcze topinambur
Zastosowanie topinamburu
Topinambur może być uprawiany jako roślina pastewna, ozdobna oraz energetyczna. Z jego liści i kwiatów można wyprodukować biogaz, z łodyg biopaliwo, natomiast z bulw etanol. Ceni się go również w przemyśle farmaceutycznym do produkcji leków wspomagających leczenie chorób ze strony układu pokarmowego, głównie nieżytów żołądkowo-jelitowych, owrzodzeń żołądka czy dwunastnicy. Wyciąg otrzymany z bulw jest również składnikiem preparatów stosowanych przy zapaleniu spojówek i powiek, a także leków na łuszczycę i oparzenia skóry. Jednak główne zastosowanie topinambur znalazł w przemyśle spożywczym.
Topinambur w kuchni
Bulwy topinamburu można spożywać zarówno surowe, jak i poddane obróbce termicznej. W postaci surowej topinambur jest soczysty i ma smak podobny do rzodkiewki. Ugotowany z kolei smakuje niezwykle oryginalnie – jego smak staje się podobny do karczocha i orzechów brazyijskich.
Topinambur można spożywać przygotowane na wiele sposobów. Można je ugotować, uparować, upiec, zblanszować, namoczyć w occie, usmażyć lub zjeść w postaci surowej jako np. dodatek do sałatek.
Do spożycia nadają się bulwy świeżo wykopane, zanim się zestarzeją i stracą walory odżywcze. Należy je dokładnie umyć i wyszorować za pomocą szczoteczki. Nie zaleca się ich obierania, ponieważ najwięcej cennych witamin znajduje się tuż pod skórką.
Dzięki zawartości wspomnianej wcześniej inuliny w bulwach topinamburu jest on stosowany przy producji wyrobów cukierniczych i deserów jako zagęszczacz do budyni, kiśli, konfitur, lodów, sosów i zup. Produkuje się z niej również słodycze, słodziki, syrop glukozowo-fruktozowy, a także zdrową żywność przeznaczoną dla diabetyków i sportowców.
Bardzo istotne jest również to, że podczas swojego wzrostu topinambur nie pochłania z gleby szkodiwych pestycydów i chemikaliów, dlatego też jego spożywanie jest w pełni bezpieczne zwłaszcza dla małych dzieci i kobiet w ciąży.
Polecane przepisy na potrawy z topinaburem w roli głównej
Chipsy z topinamburu
Składniki:
2 bulwy surowego topinamburu
sok z cytryny
oliwa z oliwek
zioła prowansalskie
sól, pieprz
Przygotowanie:
Bulwy dokładnie wyszorować i pokroić w cienkie plasterki. Skropić sokiem z cytryny i oliwą oraz doprawić solą, pieprzem i ziołami prowansalskimi. Wszystko dokładnie wymieszać, wyłożyć na blachę do pieczenia i piec do lekkiego zrumienienia ok. 15 minut w 180 stopniach. Można je podawać z ketchupem, salsą, ale równie dobrze smakują same.
Surówka z topinamburem
Składniki:
3 większe bulwy topinamburu
pęczek świeżej kolendry
mała czerwona cebula
2 ząbki czosnku
2 łyżki startego parmezanu
oliwa z oliwek
płatki chili
sól, pieprz
Przygotowanie:
Topinambur umyć i obrać ze skórki. Pokroić na cienkie plasterki. To samo zrobić z cebulą i czosnkiem. Na talerzu układać na przemian plastry topinamburu, cebuli i czosnku. Całość przyprawić solą i pieprzem, skropić oliwą, posypać posiekaną kolendrą, płatkami chili oraz startym parmezanem. Wstawić na godzinę do lodówki.
Sałatka z topinamburem
Składniki:
5 bulw topinamburu
puszka ugotowanej ciecierzycy
1 jabłko
garść orzechów włoskich
kilka liści sałaty lodowej
pomarańcza
miód
oliwa
sól, pieprz
Przygotowanie:
Bulwy umyć, cienko obrać ze skórki, posypać solą i pieprzem, skropić oliwą i polać miodem. Wstawić do piekarnika i piec w 200 stopniach przez ok. 20 minut. W połowie pieczenia kawałki topinamburu przewrócić na drugą stronę.
Na talerzu ułożyć liście sałaty lodowej, na to wyłożyć upieczony topinambur, pokrojone w małe kawałki jabłko oraz ciecierzycę. Całość skropić sokiem z pomarańczy, oliwą z oliwek i posypać świeżo zmielonym pieprzem.
Gotową sałatkę można podawać z sosem z musztardy, oliwy i soku z pomarańczy.
Marynowany topinambur
Składniki (na 2 litrowe słoiki)
1 kg bulw topinambura
4 ząbki czosnku
korzeń chrzanu
2 listki laurowe
gorczyca
koper
woda i sól
Przygotowanie:
Do wyparzonych słoików wrzucamy 2 ząbki czosnku, listek laurowy, kilka ziarenek gorczycy, łodygę kopru włoskiego i kawałek obranego korzenia chrzanu. Wkładamy umyte i wyszorowane bulwy topinamburu. Zalewamy solanką: 1 litr ciepłej wody mieszamy z solą. Odstawiamy na minimum tydzień. Przechowujemy w chłodnym miejscu.
Zapiekanka z topinamburem
Składniki:
1 kg bulw topinamburu
garść suszonych grzybów
20 dkg wędzonego boczku
2 jajka
20 ml śmietany 30%
ząbek czosnku
łyżka posiekanej natki pietruszki
łyżka oliwy
sól, pieprz
sok z połowy cytryny
20 dkg startego żółtego sera
Przygotowanie:
Grzyby namoczyć conajmniej kilka godzin wcześniej, a najlepiej moczyć je całą noc.
Topinambur wyszorować, skropić sokiem z cytryny, gotować w osolonej wodzie ok. 10 minut do miękkości. Po przestudzeniu pokroić w plastry.
Boczek pokroić w kostkę i podsmażyć na suchej patelni, dodać grzyby i posiekany czosnek. Dokładnie wymieszać, dodać natkę i bulwy. Ponownie wymieszać. Warzywa wyłożyć do wysmarowanego masłem żaroodpornego naczynia. Śmietanę roztrzepać z jajkami, doprawić solą i pieprzem, zalać warzywa. Wierzch posypać startym serem i zapiec w 180 stopniach przez ok. 30 minut.
Syrop z topinamburu
Na szczególną uwagę zasługuje syrop uzyskiwany z bulw topinamburu. Ma on wszechstronne prozdrowotne działanie na ludzki organizm. Do najważniejszych zalet spożywania syropu z karczocha jerozolimskiego należy:
- leczenie zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego;
- oczyszczanie wątroby i aktywowanie metabolizmu;
- korzystny wpływ na układ krążenia dzięku zawartości potasu i magnezu;
- wspomaganie organizmu podczas stosowania diet, gdyż reguluje on poziom wody;
- zwiększanie odporności organizmu;
- uelastycznianie skóry, wzmacnianie włosów i paznokci dzięki zawartości witaminy A i E;
- usuwanie toksyn z organizmu.
Jego przygotowanie w warunkach domowych jest proste i z pewnością każdy sobie z tą czynnością poradzi.
Przepis na syrop z topinamburu bez gotowania
Składniki:
1 kg bulw karczocha jerozolimskiego
sok z 1 cytryny
Przygotowanie:
- Dokładnie wyszorować bulwy;
- Bulwy zetrzeć na tarce, zmielić w maszynce do mielenia mięsa lub zblendować;
- Powstała masę przecisnąć przez jałową gazę;
- Przeciśnięty sok umieścić w garnku i ogrzewać na kuchni do temperatury 50–60°C przez ok. 7-8 minut;
- Sok pozostawić do wystygnięcia i powtórzyć proces podgrzewania i studzenia 5-6 razy, aż do zagęszczenia syropu;
- Podczas ostatniego ogrzewania dodać wyciśnięty sok z cytryny;
- Otrzymany syrop schłodzić, przelać do sterylnej butelki i szczelnie zakręcić;
- Przechowywać w lodówce do 6-ciu miesięcy.
Przepis na syrop z topinamburu bez dodatków
Należy przygotować sok z bulw w taki sam sposób, jak w poprzednim przepisie. W następnej kolejności należy gotować syrop na średnim ogniu przez 20 minut, po czym trzeba go przestudzić. Proces gotowania należy powtórzyć jeszcze dwa razy. Gotowy syrop trzeba przelać do wyparzonych słoików lub butelek. Można go przechowywać w chłodnym i zacienionym miejscu nawet do roku.
Tak przygotowany syrop może być używany samodzielnie w celach zdrowotnych, jak również do słodzenia napojów, herbaty i kawy.