Kortyzol – wszystko, co warto wiedzieć o badaniu

Jedną z substancji pełniących wiele istotnych funkcji w ludzkim ciele jest kortyzol. Poza tym, że wykazuje silne działanie przeciwzapalne i reguluje metabolizm niektórych składników odżywczych, jest też określany markerem stresu. Jego poziom gwałtownie podnosi się w stresujących sytuacjach, by umożliwić organizmowi adaptację do zmieniających się warunków. Jak na funkcjonowanie człowieka wpływa ten naturalny hormon steroidowy? Kiedy i jak badać kortyzol, ile kosztuje badanie i jak się do niego przygotować? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań zawarliśmy w poniższym tekście. Sprawdź!

Kortyzol – kluczowy glikokortykosteroid w organizmie człowieka

Glikokortykosteroidy stanowią grupę hormonów, których poziom musi być wciąż regulowany, aby organizm mógł sprostać  warunkom zmieniającym się pod wpływem bodźców środowiskowych. Najsilniejszym z nich jest kortyzol, który syntetyzowany jest w korze nadnerczy. W sytuacjach stresowych odpowiada między innymi za metabolizm węglowodanów, białek oraz tłuszczów. Ponadto reguluje pracę układu sercowo-naczyniowego, immunologicznego oraz równowagę mineralną. Zarówno jego nadmiar, jak i niedobór może prowadzić do rozwoju wielu różnych zaburzeń. W celu określenia jego stężenia przeprowadza się badanie krwi na kortyzol. Z dalszej części artykułu dowiesz się, co to za badanie, jakie są wskazania do jego wykonania oraz jak należy się do niego przygotować.

Gdzie wytwarzany jest kortyzol i jakie są jego najważniejsze funkcje?

Hormon ten jest produkowany przez komórki warstwy pasmowatej i siatkowatej zlokalizowane w korze nadnerczy. Te parzyste narządy położone powyżej nerek zbudowane są z kory zewnętrznej oraz znajdującego się w ich wnętrzu rdzenia. To właśnie rdzeń nadnerczy jest odpowiedzialny za wytwarzanie hormonów określanych katecholaminami: adrenaliny, dopaminy oraz noradrenaliny. Jest to także miejsce syntezy wielu substancji steroidowych, do których należy omawiany kortyzol. Mechanizm jego produkcji można porównać do sprzężenia zwrotnego ujemnego, który w tym przypadku jest ściśle powiązany z osią podwzgórze – przysadka – kora nadnerczy. Na regulację jego wydzielania mają wpływ czynniki fizyczne oraz emocjonalne. Synteza zachodzi w kilku następujących po sobie etapach. Do tego procesu niezbędny jest między innymi cholesterol.

Najważniejsze funkcje kortyzolu to:

• zwiększanie stężenia glukozy we krwi w celu stymulacji organizmu,

• regulowanie filtracji kłębuszkowej w nerkach,

• utrzymywanie prawidłowego poziomu wapnia zjonizowanego, stanowiącego mniej więcej połowę tego pierwiastka obecnego w ciele człowieka,

• wspieranie koncentracji i czynności poznawczych.

Ponadto kortyzol wykazuje silne właściwości przeciwzapalne. Udowodniono, że związek ten może mieć zdolność do blokowania enzymów odpowiedzialnych za powstawanie substancji wywołujących stan zapalny w zmienionych tkankach w organizmie.

Jak wygląda badanie krwi na kortyzol?

W sytuacji, kiedy lekarz podejrzewa nadmierną lub niewystarczającą produkcję tego hormonu steroidowego przez korę nadnerczy, może zlecić badanie krwi na kortyzol. Polega ono na pobraniu niewielkiej ilości surowicy krwi z żyły łokciowej. Niekiedy badana jest też próbka moczu. Warto mieć świadomość, że związek ten wykazuje zmienność dobową. Oznacza to, że jego poziom w ciągu 24 godzin nie jest stały. Największe stężenie jest obserwowane w godzinach porannych, między 6:00 a 9:00, natomiast najniższe około północy. Aby uzyskać niezafałszowany wynik, należy postarać się o zminimalizowanie wpływu stresu podczas pobierania krwi.

Jakie są skutki zbyt wysokiego poziomu kortyzolu?

Rytm wydzielania kortyzolu może zostać zaburzony przez wiele różnych czynników. Poza stresem psychicznym i fizycznym wpływ na jego wytwarzanie ma praca zmianowa, niektóre choroby. U zdrowej osoby, która nie jest narażona na silny i przewlekły stres, kora nadnerczy dziennie produkuje ok. 20-60 mg tego hormonu. Długotrwały wysoki poziom związku we krwi prowadzi do fizjologicznego przystosowania się organizmu i sprawia, że podwzgórze staje się mniej czułe na pochodzące z zewnątrz bodźce środowiskowe. Dlatego ważne jest, aby wiedzieć, kiedy oraz jak zbadać kortyzol. Warto podkreślić, że stężenie tej substancji może wzrosnąć nie tylko na skutek stresu. Przyczyną zbyt wysokiego poziomu hormonu mogą być też guzy zlokalizowane w obrębie nadnerczy czy regularne przyjmowanie leków sterydowych.

Jakie konsekwencje może powodować niedobór kortyzolu?

W sytuacji, kiedy stężenie kortyzolu we krwi jest znacznie obniżone, mówi się o niedoczynności kory nadnerczy. Jest to stan, w którym pacjenci mogą uskarżać się na ciągłe zmęczenie, nudności, wymioty, a nawet na zasłabnięcia. W większości przypadków powodem zbyt niskiego poziomu tego hormonu w organizmie jest choroba Addisona. Schorzenie to częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn i zwykle jest rozpoznawane w czwartej dekadzie życia.

Kto może rozważyć wykonanie badania stężenia kortyzolu?

Oznaczenie poziomu kortyzolu w surowicy krwi zwykle zleca się przed wdrożeniem leczenia za pomocą syntetycznych glikokortykosteroidów. Ponadto istnieją sygnały, które mogą wskazywać na nadmiar lub niedobór tego hormonu. Wykonanie badania mogą rozważyć osoby, u których występuje:

• trądzik,

• nadciśnienie tętnicze,

• nietolerancja glukozy, która może wskazywać na stan przedcukrzycowy,

• obrzęk lipidowy, polegający na nierównomiernym rozkładaniu się tkanki tłuszczowej w obrębie brzucha, kończyn dolnych i górnych.

Jak przygotować się do badania na kortyzol?

Wiele osób nie wie, jak się przygotować, by badanie kortyzolu przebiegło sprawnie i pozwoliło uzyskać wiarygodny wynik. Sama procedura nie wymaga specjalnego działania. Zwykle test jest przeprowadzany rano, na czczo. W dniu zaplanowanego badania najlepiej przyjść do gabinetu nieco wcześniej, by odpocząć i wyrównać oddech. Jeśli pacjent przyjmuje preparaty sterydowe, powinien o tym fakcie poinformować lekarza, gdyż konieczne jest ich odstawienie na kilka dni przed pobraniem.

Mamy nadzieję, że dzięki temu krótkiemu poradnikowi wiesz już, co to za badanie – krwi na kortyzol i jak się do niego właściwie przygotować. Zarówno nadmiaru, jak i deficytu tego hormonu nie powinno się lekceważyć, ponieważ jest on niezbędny podczas wielu procesów zachodzących w organizmie.