Kodeina – lek na kaszel wywołujący działania niepożądane. Fakt czy mit?
Podkreślając na wstępie, że kodeina może (ale nie musi) wywoływać działania niepożądane, wiele osób zawaha się, czy sięgnąć po ten środek. I dobrze, bo nie powinniśmy zażywać żadnego preparatu bez dokładnego przemyślenia, czy rzeczywiście go potrzebujemy. Jeśli jednak, uwzględniając niżej opisane wskazania, taka decyzja zapadnie, pamiętajmy, że możliwość wystąpienia efektów ubocznych nie jest niczym nadzwyczajnym. Mogą bowiem wystąpić po zażyciu każdego leku. Kodeina nie jest tutaj w żadnym stopniu gorsza. Przyjmowanie jej we właściwych dawkach, u osób które nie mają przeciwwskazań istotnie zwiększa bezpieczeństwo stosowania.
Kodeina – czym jest i jak działa?
Kodeina to substancja zaliczana do opioidów, czyli związków działających na receptory opioidowe, znajdujące się w naszym ciele. Do tej grupy należą również morfina, heroina, oksykodon czy powszechnie stosowany przeciwbólowo tramadol, a także przeciwbiegunkowy loperamid.
Otrzymywana jest z morfiny, a dokładniej jest jej eterem metylowym. W niewielkich ilościach występuje w opium, którym określamy wysuszony sok z niedojrzałych makówek maku lekarskiego. W organizmie ludzkim kodeina metabolizowana jest w wątrobie do norkodeiny i morfiny, a następnie ulega wydaleniu przez nerki. U zdrowych osób, bez niewydolności nerek, całość przyjętej dawki leku usuwana jest z organizmu w ciągu 48 godzin.
Kodeina to słaby opioid, który od dawna stosuje się w leczeniu suchego, uporczywego kaszlu. W tym wskazaniu występuje na rynku w połączeniu z:
- sulfogwajakolem,
- wyciągiem z owoców kopru włoskiego + wyciągiem sosnowym,
- zielem tymianku,
- wapniem + wyciągiem sosnowym
Oprócz działania przeciwkaszlowego kodeina wykorzystywana jest również w łagodzeniu bólu o umiarkowanym i dużym nasileniu, nieustępującego po zastosowaniu leków przeciwbólowych o działaniu obwodowym (np. paracetamol, ibuprofen czy kwas acetylosalicylowy u dorosłych).
Aby uzyskać efekt przeciwbólowy, można sięgnąć po jeden z preparatów złożonych, zawierających oprócz kodeiny również:
- paracetamol,
- ibuprofen,
- kofeinę + paracetamol.
Kodeina – przeciwwskazania i działania niepożądane
Główne przeciwwskazania do stosowania kodeiny:
- wiek poniżej 12tego roku życia,
- astma oskrzelowa,
- przewlekłe zaparcia,
- uzależnienie od opioidów,
- ostra niewydolność oddechowa, inne zaburzenia oddychania, m.in. rozstrzenie oskrzeli, mukowiscydoza,
- mokry kaszel – kodeina hamuje odruch kaszlu, więc nie powinna być stosowana u osób, które odkrztuszają wydzielinę (w mokrym kaszlu zaleca się wspomaganie tego odruchu, aby ułatwić oczyszczanie dróg oddechowych),
- spożywanie alkoholu – kodeina nasila działanie etanolu,
- jednoczesne zażywanie leków przeciwdepresyjnych, nasennych, przeciwlękowych, neuroleptyków, przeciwhistaminowych, innych leków opioidowych oraz leków przeciwnadciśnieniowych o działaniu ośrodkowym (np. klonidyny) stwarza ryzyko zahamowania czynności ośrodkowego układu nerwowego i zaburzeń świadomości – nie jest to bezwzględne przeciwwskazanie do stosowania kodeiny, jednak zdecydowanie wymaga konsultacji z lekarzem,
- niewydolność nerek, zaburzenia czynności wątroby, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, niedoczynność tarczycy, jaskra, choroby dróg żółciowych – wymagają zwiększonej ostrożności i porady lekarza przed zażyciem.
Działania niepożądane, które mogą się zdarzyć po przyjęciu kodeiny to przede wszystkim:
- nudności i wymioty,
- zaparcia,
- zawroty głowy,
- sedacja,
- reakcje nadwrażliwości (świąd, pokrzywka, wysypka, wypryski skórne),
- zahamowanie ośrodka oddechowego,
- zaostrzenie objawów astmy, skurcz oskrzeli,
- ostry ból brzucha z cechami bólu charakterystycznego dla schorzeń dróg żółciowych lub trzustki (głównie u pacjentów po usunięciu pęcherzyka żółciowego),
- spadek ciśnienia tętniczego i omdlenia.
Czy kodeina jest bezpieczna? – zdaniem eksperta
Niestety nie ma takiego leku, o którego bezpieczeństwie jesteśmy w stanie zaświadczyć w 100%. Przyjmując jakikolwiek środek – kodeinę czy zwykły paracetamol albo aspirynę - musimy być świadomi, że mogą wystąpić działania niepożądane. Warto jednak znać charakterystykę danego preparatu, a zwłaszcza dolegliwości, które może spowodować. Będziemy wówczas w stanie szybko zareagować i udać się po pomoc do lekarza. Jeśli w ogóle wystąpią efekty niepożądane po kodeinie (bo nie u każdego tak będzie ), to są to najczęściej nudności i wymioty, zaparcia, zawroty głowy albo sedacja. Ale te poważniejsze też niekiedy się zdarzają.
Warto również wiedzieć, że kodeina ma właściwości uzależniające. Przyjmowanie jej dłużej i/lub w większej ilości niż zalecenia producenta danego preparatu czy lekarza, stwarza ryzyko uzależnienia, zarówno psychicznego jak i fizycznego oraz wystąpienia objawów odstawiennych po nagłym przerwaniu podawania leku. Co ciekawe, długotrwałe stosowanie tego środka może wywoływać też tolerancję na jego działanie przeciwbólowe i przeciwkaszlowe. Oznacza to, że nie będziemy odczuwać efektów leku. Niektóre osoby mogą przez to wpaść w pułapkę sięgania po coraz większe dawki i doprowadzić do przedawkowania preparatu, a to jest bardzo niebezpieczne. W ciężkich przypadkach może wystąpić utrata świadomości, drgawki, bezdech, zapaść krążeniowa i zatrzymanie czynności serca.
Bibliografia:
Kodeina, Indeks, Medycyna Praktyczna dla Lekarzy, https://indeks.mp.pl/desc.php?id=453