Jak zdiagnozować insulinooporność?

Można powiedzieć, że insulinooporność to dosyć „modny” i często poruszany problem. Nierzadko jednak przedstawia się ją jako przyczynę choroby cywilizacyjnej, jaką jest otyłość. A prawda jest zupełnie odwrotna. W poniższym artykule omawiamy szerzej to zagadnienie, poruszając również kwestie postawienia diagnozy i leczenia.

Insulinooporność – czym jest?

Na początek wyjaśnijmy, czym w ogóle jest insulina i do czego jest nam potrzebna. Otóż jest to hormon produkowany przez trzustkę i pełniący w organizmie szereg niezbędnych funkcji, z których najbardziej znaną jest regulacja gospodarki węglowodanowej. Insulina odpowiada za utrzymywanie właściwego stężenia glukozy we krwi, przechodzenie jej z krwi (w której krąży po wchłonięciu posiłku z przewodu pokarmowego) głównie do komórek mięśniowych, które wykorzystują ją do produkcji energii, pobudza magazynowanie glukozy w wątrobie i mięśniach, a także produkcję z niej kwasów tłuszczowych (zwłaszcza, gdy spożywamy nadmierne ilości węglowodanów) oraz hamuje rozpad białek¹. To tylko nieliczne zadania insuliny, a już uświadamiają nam, że jakiekolwiek zaburzenia tego hormonu z pewnością odbiją się na naszym zdrowiu.

Insulinooporność jest stanem zmniejszonej wrażliwości komórek organizmu na działanie insuliny (czyli oporności na insulinę, a nie - jak niejednokrotnie błędnie czytamy - insulinoodporności). Zwyczajowo pojęcie to uważa się za tożsame z hiperinsulinizmem, ponieważ pozorny brak insuliny stymuluje komórki trzustki do jej zwiększonej produkcji.

>>> Preparaty dla cukrzyków

Dlaczego zatem nasze komórki i tkanki nie reagują na insulinę? Stopień wrażliwości na ten hormon w około 50% uwarunkowany jest genetycznie, za pozostałą część odpowiada obecność otyłości, stopień aktywności fizycznej i indywidualne cechy organizmu². W medycynie najczęściej mówi się, że rozwojowi insulinooporności będą sprzyjać czynniki środowiskowe – czyli niezdrowy styl życia, powodujący nadmierny wzrost BMI - nałożone na predyspozycje genetyczne.

Sygnały pochodzące od organizmu i diagnostyka

Insulinooporność jest podstępnym zaburzeniem, które zwykle nie daje ewidentnych ani tym bardziej dokuczliwych dolegliwości, skłaniających nas do poszukiwania pomocy u lekarza. Istnieją jednak pewne parametry, których obecność pozwala z dużym prawdopodobieństwem podejrzewać występowanie insulinooporności. Podstawowym z nich jest otyłość. Dosyć często uznaje się wręcz, że jest ona synonimem insulinooporności, a już na pewno im większe BMI lub WC (nieprawidłowe BMI to ≥25, a obwód talii tj. WC – waist circumference to dla kobiet ≥80, dla mężczyzn ≥94 cm), tym większa oporność komórek na insulinę. Kolejne parametry to podwyższone wartości triglicerydów na czczo, obniżone wartości cholesterolu HDL we krwi i obecność hiperglikemii na czczo. Ryzyko insulinooporności zwiększa też współwystępowanie nadciśnienia tętniczego, hiperurykemii, obturacyjnego bezdechu sennego i wzrost ALAT.
Obserwując powyższe zaburzenia, można pośrednio rozpoznać insulinooporność i wdrożyć lecznicze zalecenia. Tak naprawdę nie jest do tego potrzebna wizyta u diabetologa czy endokrynologa. Warto natomiast pozostawać pod kontrolą lekarza rodzinnego, który wykona podstawowe badania z krwi, będzie monitorował wdrażanie zaleceń, a w razie konieczności poszerzy diagnostykę i/lub odeśle do kolejnych specjalistów.

Do określania insulinooporności można też wykorzystać pewne wskaźniki, takie jak na przykład³:

• iloraz stężenia insuliny (w IU/ml) do glukozy na czczo (w mg/dl) (norma <0,3)
• wskaźnik HOMA (Homeostasis Model Assessment) = FI (fasting insulin) [IU/ml] x FG (fasting glucose) [mmol/l] /22,5; norma do 2,5; insulinooporność >2,5 (wg niektórych autorów > 4)
• stężenia insuliny badane w trakcie krzywej cukrowej (OGTT 75g glukozy)
• przyjmuje się, że wartości insuliny na czczo powinny być jednocyfrowe, wg niektórych autorów <12 IU/ml, w 60. minucie OGTT 75 g glukozy nie powinny przekraczać 70 IU/ml (150 IU/ml -?), a w 120. minucie testu 40 IU/ml, a wg niektórych autorów 60 IU/ml.

Czym skutkuje nieleczona insulinooporność?

Zlekceważenie insulinooporności bez wątpienia przyniesie negatywne konsekwencje zdrowotne na przestrzeni następnych lat. Jej następstwem mogą być hiperglikemia i w końcu cukrzyca, nadciśnienie, dyslipidemia, stłuszczenie wątroby czy wreszcie nowotwory⁴. Sprzyja również rozwojowi choroby niedokrwiennej serca (zwłaszcza jeśli towarzyszą jej nieprawidłowe poziomy tłuszczów we krwi), a stąd już tylko krok do zawału serca.
Mając na uwadze, czym grozi to łatwe do zlekceważenia (z uwagi na brak doskwierających objawów) zaburzenie, warto jak najszybciej podjąć leczenie. Pierwszym i najważniejszym, choć niewątpliwie trudnym, zaleceniem jest zmiana stylu życia. Należy zwiększyć aktywność fizyczną, najlepiej do umiarkowanej, ale regularnej. Idealnie, gdyby było to przynajmniej 30 minut ćwiczeń/szybkiego spaceru/basenu/jazdy na rowerze codziennie. Oprócz tego kluczowa jest zdrowa dieta, z ograniczeniem spożywania cukrów prostych (batoników, ciast, cukierków), żywności przetworzonej i tłuszczów trans (jedzenie typu fast-food). Do najzdrowszych kuchni na świecie zalicza się śródziemnomorską. Rzetelne wdrożenie zdrowej diety i wysiłku u większości pozwala uniknąć zażywania leków i skutecznie przywraca wrażliwość na insulinę, zapobiegając rozwojowi chorób. Jeśli jednak takie działania okażą się niewystarczające, lekarz podejmie decyzję o włączeniu tabletek – zwykle metforminy.

>>> Insulinooporność. Jak ją rozpoznać i leczyć?

¹Insulina, Indeks Medycyny Praktycznej, Medycyna Praktyczna dla Lekarzy, https://indeks.mp.pl/desc.php?id=385.
²E. Sutkowska, Jak prawidłowo rozpoznać insulinooporność – czy i jak leczyć?, Medycyna Po Dyplomie 05/2017.
³E. Cichocka, Insulinooporność – jak interpretować wynik „krzywej insulinowej”?, 13.02.2019, Medycyna Praktyczna dla Lekarzy.
^4DW. Lam, MD. And D. LeRoith, Metabolic Syndrome, 11.02.2019, .https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK278936/