Hashimoto – co to za choroba, czym się objawia i jak się ją leczy?
Choroba Hashimoto jest najczęściej występującym schorzeniem autoimmunizacyjnym. U kobiet odnotowuje się 8-krotnie zwiększone ryzyko zapadnięcia na chorobę Hashimoto w porównaniu z mężczyznami. Przyczyny Hashimoto nie są do końca poznane, jednak pewną rolę w procesie zachorowania odgrywają czynniki genetyczne i środowiskowe. Diagnostyka Hashimoto opiera się na ocenie wyglądu miąższu tarczycy podczas wykonywania USG oraz na badaniach laboratoryjnych. Istotą choroby jest zakłócona praca układu odpornościowego, co prowadzi do niszczenia pęcherzyków tarczycy i rozwoju niedoczynności tego gruczołu. Hashimoto nie jest uleczalne, można natomiast zahamować jego progres i złagodzić objawy, dzięki terapii syntetycznym odpowiednikiem tyroksyny – hormonu tarczycy.
Hashimoto – co to jest?
Choroba Hashimoto, czyli autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, zwane też przewlekłym autoimmunizacyjnym zapaleniem tarczycy, należy do schorzeń z grupy autoagresji, w których przebiegu wadliwie działający układ immunologiczny doprowadza do niszczenia prawidłowych komórek organizmu. Pierwotna postać choroby często towarzyszy innym schorzeniom o podłożu autoimmunologicznym, między innymi cukrzycy typu I, celiakii, zespołowi Sjögrena.
Kto najczęściej choruje na Hashimoto?
W surowicy pacjentów z chorobą Hashimoto wykrywa się wysokie miano autoprzeciwciał przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty-TPO) i tyreoglobulinie (anty-TG), co związane jest z zaburzonym wytwarzaniem hormonów tarczycy, a w konsekwencji prowadzi do wykształcenia się niedoczynności tarczycy. Schorzenie jest najczęściej diagnozowane w populacji osób między 45 a 65 rokiem życia. Płeć żeńska jest bardziej predysponowana do pojawienia się Hashimoto, co wskazuje na związek hormonów płciowych (estrogenów) w rozwoju choroby.
Hashimoto przyczynia się do wystąpienia niedoczynności tarczycy, jednak w pierwszej fazie choroby u pacjenta zwykle rozpoznaje się łagodną lub umiarkowaną nadczynność, co powodowane jest uwolnieniem do ustroju zbyt dużych stężeń hormonów tarczycy wskutek postępującej degradacji komórek gruczołu. Schorzenie może przebiegać także z eutyreozą, czyli wyrównaną funkcją tarczycy, jednak w miarę nasilania się procesu niszczenia pęcherzyków tarczycy i pojawiania się obszarów włóknienia gruczołu, dochodzi do spadku stężenia hormonów tarczycy, czyli jej niedoczynności.
Hashimoto – objawy
Autoimmunologiczne zapalenie tarczycy przez długi czas może nie dawać żadnych niepokojących symptomów. Na początkowym etapie choroby u pacjenta może rozwinąć się przemijająca nadczynność tarczycy, zwana hasitoksykozą. Pełnoobjawowy przebieg choroby zaczyna się w momencie znacznego obniżenia stężenia hormonów gruczołu tarczowego, czyli wskutek wystąpienia niedoczynności narządu.
Miejscowe objawy Hashimoto powodowane są uciskiem rozrastającego się gruczołu tarczowego (wole) na struktury szyi, co prowadzi do wystąpienia:
- dysfonii – zmiany w barwie głosu, jego natężeniu;
- dyspnea – upośledzenie drożności górnych dróg oddechowych prowadzące do wystąpienia duszności;
- dysfagii – zaburzenia przełykania przejawiające się, jako trudności z przechodzeniem pokarmu z jamy ustnej do przełyku.
Objawy ogólnoustrojowe powstają wskutek niedoczynności tarczycy i dotykają wielu narządów, bowiem hormony: tyroksyna (T4) i trójjodotyronina (T3) odpowiadają za pracę niemalże każdego układu narządów w organizmie człowieka.
- skóra: bladość powłok skórnych, obrzęk dłoni, twarzy i powiek, suchość skóry i włosów;
- układ nerwowy: trudności w utrzymaniu koncentracji, zaburzenia pamięci, spowolnienie myślenia i mowy, senność, spadek chęci do utrzymywania aktywności fizycznej i intelektualnej;
- układ pokarmowy: wzrost masy ciała, zwolnienie motoryki przewodu pokarmowego (zaparcia, wzdęcia);
- układ krążenia: bradykardia (spowolniona praca serca), zaburzenia rytmu serca i jego niewydolność, spadek tolerancji wysiłku;
- układ krwiotwórczy: niedokrwistość, redukcja aktywności fibrynolizy – procesu fizjologicznego polegającego na rozpuszczaniu skrzepów;
- układ rozrodczy: wzrost prawdopodobieństwa poronienia samoistnego, bezpłodność, brak owulacji;
- zaburzenia lipidowe: wzrost stężenia cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL zwanej „złym cholesterolem”.
Choroba Hashimoto a psychika
Choroba Hashimoto przyczynia się do spadku funkcji umysłowych, czyli do problemów z pamięcią i koncentracją, zaburzeń nastroju, permanentnego uczucia senności utrzymującego się niezależnie od pory dnia. Wymienione objawy pojawiają się zarówno u pacjentów z rozwiniętą niedoczynnością tarczycy w przebiegu Hashimoto, a także u tych, u których tarczyca znajduje się w stanie eutyreozy.
Autoprzeciwciała przeciwtarczycowe występujące w surowicy osób z omawianym schorzeniem oddziałują niekorzystnie na pracę mózgu, powodując zwiększonego prawdopodobieństwo wystąpienia:
Depresji
Autoimmunologiczne zapalenie tarczycy jest czynnikiem ryzyka ciężkiej, a nawet lekoopornej depresji, jak również stanów depresyjnych pojawiających się u kobiet ciężarnych, będących w okresie połogu. Istnieje korelacja między wzrostem stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych a zwiększonym prawdopodobieństwem rozwoju zaburzeń depresyjnych, bez względu na obecność niedoczynności gruczołu tarczowego. Stany depresyjne towarzyszące chorobie Hashimoto mogą wynikać z osłabionego przepływu krwi przez naczynia mózgowe.
Choroby afektywnej dwubiegunowej
Wykazano zwiększone ryzyko powstania przeciwciał przeciwtarczycowych u dzieci pacjentów z chorobą afektywną dwubiegunową (ChAD).
Zaburzeń lękowych
Osoby z chorobą Hashimoto są w większym stopniu narażone na wystąpienie zaburzeń lękowych, fobii społecznej oraz zaburzeń snu.
Hashimoto – objawy neurologiczne
Powikłaniem neurologicznym omawianej choroby jest encefalopatia Hashimoto (EH), której objawy wynikają z obecności zmian zapalnych kory i opon mózgowo-rdzeniowych. Zmiany te określone są terminem NAIM (nonvasculitis autoimmune inflamatory meningoencephalitis). EH pojawia się najczęściej w populacji osób > 50 i 60 r.ż., głównie u kobiet. Przebieg choroby zwykle jest ostry, a u części pacjentów dochodzi do nawrotów. EH może wystąpić zarówno u osób z niedoczynnością tarczycy, jak i u pacjentów, u których funkcjonowanie tarczycy jest wyrównane (stan eutyreozy). Encefalopatii Hashimoto towarzyszy występowanie wysokiego stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych przeciw peroksydazie tarczycowej (TPO) i tyreoglobulinie (TG).
Istnieją 2 typy EH:
Typ I cechuje pojawianie się incydentów przypominających udar mózgu, co związane jest z epizodami zaburzonego przepływu krążenia mózgowego.
Typ II związany jest z napadami padaczkowymi, zaburzeniami świadomości i pogłębiającym się otępieniem umysłowym.
Objawy EH, które można obserwować najczęściej w obu typach schorzenia to:
- drżenie;
- mioklonie – mimowolne zrywy mięśniowe;
- stupor – osłupienie, czyli brak reakcji na bodźce zewnętrzne bez utraty przytomności.
Do rzadszych symptomów należą bóle głowy, omamy wzrokowe, zaburzenia snu.
Nierozpoznana i nieleczona EH skutkuje nieodwracalnym uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego. W terapii tej choroby stosuje się kortykosteroidy, które powodują znaczącą poprawę stanu zdrowia pacjenta.
Choroba Hashimoto – przyczyny
Postać pierwotna choroby Hashimoto, to schorzenie o trudniej do ustalenia etiologii. W pierwszej kolejności wymienia się tutaj predyspozycje genetyczne, co ma związek z przekazywaniem potomstwu pewnych nieprawidłowych genów. Na rozwój choroby wpływ mają także czynniki środowiskowe, które u osoby predysponowanej, doprowadzają do ujawienia się choroby.
Wspomnianymi czynnikami środowiskowymi są:
- traumatyczne sytuacje życiowe, które wpływają na stan psychiczny danej osoby;
- długotrwałe i zbyt duże obciążenia fizyczne;
- infekcje wirusowe;
- zbyt wysokie spożycie jodu.
Nadmiar jodu w pożywieniu przyczynia się do wystąpienia apoptozy komórek tarczycy, czyli ich zaprogramowanej śmierci, a to z kolei przekłada się na wzrost stężenia przeciwciał przeciw peroksydazie tarczycowej (anty-TPO) w ustroju. Co jeszcze w dużym stopniu wpływa na rozwój choroby?
Niskie spożycie selenu
Selen, to pierwiastek śladowy, który jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania tarczycy, gdyż wpływa na obniżenie miana przeciwciał przeciwtarczycowych oraz jest częścią składową enzymów chroniących gruczoł przed wpływem stresu oksydacyjnego – czynnika ryzyka nowotworów.
Wpływ leków na rozwój choroby
Postać wtórna choroby Hashimoto związana jest z wpływem niektórych leków na organizm, między innymi: farmaceutyków stosowanych w leczeniu wirusowego zapalenia typu C (interferon-alfa) oraz preparatów immunomodulujących (regulujących działanie układu odpornościowego) stosowanych w terapii nowotworów.
U kobiet do choroby Hashimoto może doprowadzić poporodowe zapalenie tarczycy (PZT). Manifestacja kliniczna schorzenia następuje zwykle w pierwszym roku po porodzie.
Jakie badania diagnostyczne wykonać w kierunku Hashimoto?
Choroba Hashimoto nastręcza trudności w postawieniu prawidłowej diagnozy, ponieważ jej objawy kliniczne są mało specyficzne i wykazują podobieństwo do symptomów innych chorób tarczycy np. wola toksycznego guzkowego, wola nietoksycznego, chłoniaka tarczycy. Poza tym Hashimoto często współistnieje wraz z innymi schorzeniami o tle autoimmunologicznym, np. z chorobą Addisona czy z celiakią, których występowanie może opóźniać rozpoznanie Hashimoto.
Jak zdiagnozować Hashimoto?
Aby zdiagnozować Hashimoto, należy wykonać badania laboratoryjne sprawdzające czy występuje:
- podwyższone miano przeciwciał anty-TPO;
- i/lub anty-TG oraz przeciwciał przeciw receptorowi TSH;
- leukocytozę, czyli wzrost liczby białych krwinek oraz rosnący poziom markerów stanu zapalnego (OB).
Im więcej jest przeciwciał anty-TPO, tym wyższa jest liczba autoreaktywnych limfocytów wywołujących nacieki zapalne w obrębie tarczycy. Przeciwciała anty-TPO stanowią najlepszy wskaźnik występowania choroby Hashimoto, ponieważ wykrywa się je u około 95% pacjentów borykających się z powyższym schorzeniem, natomiast przeciwciała anty-TG są rozpoznawane u 60–80% pacjentów.
Dodatkowo podwyższony poziom hormonu tyreotropowego (TSH) oraz obniżone stężenie wolnej tyroksyny (fT4), świadczy o rozwoju niedoczynności tarczycy w przebiegu Hashimoto.
W diagnostyce hashimoto wykonuje się również:
- badania obrazowe: ultrasonografia oraz jako uzupełnienie – scyntygrafia wraz z testem jodochwytności. W trakcie scyntygrafii wykorzystuje się promieniotwórcze izotopy jodu, które są wychwytywane przez gruczoł tarczowy.
- badania cytologiczne: biopsja aspiracyjna cienkoigłowa kontrolowana (BACC).
Hashimoto – leczenie
Farmakoterapia Hashimoto polega na zażywaniu przez pacjenta syntetycznej formy hormonu tarczycy, czyli lewotyroksyny, jednak nie zawsze konieczne jest stosowanie tego leku. Jeśli tarczyca jest w stanie wyrównanym (eutyreoza), stężenie hormonów: TSH i fT4 mieści się w normie, to należy jedynie przeprowadzać regularne badania kontrolne oraz dbać o właściwy poziom makro- i mikroelementów w diecie.
Jakie pierwiastki są istotne dla pacjentów z Hashimoto?
Selen
Zbyt niskie stężenie selenu w organizmie przyczynia się do osłabienia przyswajalności jodu i predysponuje do rozwoju chorób o podłożu autoimmunologicznym. Udowodniono, że odpowiedni poziom selenu wpływa na zmniejszenie produkcji przeciwciał przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty-TPO) oraz tyreoglobulinie (anty-TG).
3-miesięczna suplementacja preparatów selenu u osób z chorobą Hashimoto przyczynia się do zauważalnej redukcji stężenia wspomnianych przeciwciał. Należy jednak pamiętać, że selen można przedawkować (selenoza), dlatego przed rozpoczęciem suplementacji warto zbadać poziom pierwiastka w organizmie. Naturalnymi źródłami tego mikroelementu są: owoce morza, ryby, czosnek, grzyby, orzechy brazylijskie.
Żelazo
Spadek stężenia żelaza przyczynia się do wzrostu poziomu TSH i obniżenia poziomu hormonu tarczycy - T3. Dobrze przyswajalna forma tego pierwiastka znajduje się w przede wszystkim w czerwonym mięsie, wątróbce, jajach. W warzywach, np. w szpinaku, brokułach, żelazo występuje w formie słabiej przyswajalnej.
Cynk
Prawidłowy poziom cynku zapobiega spadkowi produkcji hormonów tarczycy: T3 oraz T4. Źródłem tego mikroelementu są produkty zbożowe, takie jak pieczywo pełnoziarniste, kasza gryczana, jaglana oraz zarodki pszenne, nasiona lnu.
Błonnik
Warto uzupełnić dietę o wysoką zawartość błonnika pokarmowego skrytego w warzywach, owocach, produktach pełnoziarnistych. Włókno pokarmowe wspomaga pracę przewodu pokarmowego, reguluje rytm wypróżnień, zapobiega zaparciom, co jest istotne przy niedoczynności tarczycy współistniejącej z chorobą Hashimoto
Zdrowe kwasy tłuszczowe omega-3
Układając jadłospis dla osoby z chorobą Hashimoto, należy uwzględnić produkty bogate w kwasy tłuszczowe omega-3, które pomogą zmniejszyć intensywność procesów zapalnych toczących się w obrębie tarczycy. Kwasy te odnaleźć można w tłustych rybach morskich, owocach morza i olejach roślinnych, np. oleju lnianym.
A co z glutenem?
Nie ma wystarczających dowodów naukowych na konieczność stosowania diety bezglutenowej lub bezlaktozowej u każdego pacjenta z Hashimoto. Celem wprowadzenia diet redukcyjnych u takich osób należy najpierw wykonać diagnostykę w kierunku celiakii i nietolerancji laktozy.
Hashimoto a ciąża
Chorobę tarczycy o podłożu autoimmunizacyjnym (AITD, autoimmune thyroid disease) wykrywa się nawet u 20% ciężarnych. Kobiety ciężarne, u których rozpoznano wysokie miano przeciwciał przeciwtarczycowych, są narażone na powikłany przebieg ciąży i wystąpienie porodu przedwczesnego. Ponadto obecność wspomnianych przeciwciał charakterystycznych dla występowania choroby Hashimoto zwiększa ryzyko poronień, a także predysponuje do pojawienia się zaburzeń funkcji tarczycy u potomstwa. U kobiet, u których mimo obecności przeciwciał przeciwtarczycowych, gruczoł tarczowy pozostaje w eutyreozie (stan wyrównany), ciąża może wpłynąć na rozwój pełnoobjawowej niedoczynności tarczycy.
Hashimoto w ciąży należy monitorować i w razie potrzeby wdrożyć terapię lewotyroksyną, gdyż nieleczona choroba tarczycy może doprowadzić do:
- powikłań położniczych;
- niskiej masy urodzeniowej noworodka;
- zakłóconego dojrzewania układu nerwowego płodu, a w przyszłości nieprawidłowego; rozwoju neuropsychicznego dziecka;
- rozwoju niedoczynności tarczycy u potomstwa.
>>>Dieta wspomagająca przy Hashioto
Bibliografia:
https://pulsmedycyny.pl/problemy-diagnostyczne-pacjentow-z-choroba-hashimoto-877209
https://pulsmedycyny.pl/niedobor-selenu-zwieksza-ryzyko-chorob-tarczycy-serca-i-naczyn-885444
Agnieszka Zubkiewicz-Kucharska, Joanna Chrzanowska, Anna Noczyńska, Zapalenie tarczycy typu Hashimoto u matek a funkcja tarczycy u niemowląt – badania prospektywne, „Endokrynol. Ped.” 2015.14.3.52, 9-14.
Anna Hans-Wytrychowska, Może to Hashimoto? Diagnostyka, różnicowanie i leczenie, „Medycyna po Dyplomie” 2021.
Tadeusz Budlewski, Edward Franek, Diagnostyka obrazowa chorób tarczycy, „Choroby Serca i Naczyń” 2009, tom 6, nr 1, 37-41.
Marta Waliszewska-Prosół, Maria Ejma, Encefalopatia Hashimoto – patogeneza, obraz kliniczny i leczenie, „Polski Przegląd Neurologiczny” 2016; 12 (4): 206-210.
Justyna Luty, Ewa Bryl, Choroba Hashimoto — aspekt genetyczny i środowiskowy, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2017, vol 11, no 1, 1-6.
Katarzyna Pastusiak, Joanna Michałowska, Paweł Bogdański, Postępowanie dietetyczne w chorobach tarczycy, „Forum Zaburzeń Metabolicznych” 2017, tom 8, nr 4, 155-160.
Ratajczak M., Gietka-Czernel M., Rola selenu w organizmie człowieka, „Postępy Nauk Medycznych”, 12/2016, s. 929-933.
Marta Broniarczyk-Czarniak, Zaburzenia psychiczne współistniejące z chorobą Hashimoto — przegląd piśmiennictwa, „Psychiatria” 2017; 14, 4: 209-216.