Borelioza – czym się objawia i jak wygląda leczenie?

Borelioza to bez wątpienia najbardziej znane schorzenie odkleszczowe – przenoszone przez kleszcze. W artykule opiszemy, czym jest ta choroba i jakie mogą być jej skutki, zwłaszcza nieleczonej. Przedstawimy obraz kliniczny boreliozy – fazy rozwoju, a także jak wygląda diagnostyka i jak leczyć tę chorobę.

Co to jest borelioza?

Powszechnie wiemy, że borelioza przenoszona jest przez kleszcze. Znacznie mniejsza jest natomiast świadomość, że to tak naprawdę bakterie są jej czynnikiem sprawczym. Bakterie te atakują wybrane gatunki kleszczy (z rodzaju Ixodes), namnażają się w ich jelicie cienkim, a później wraz ze śliną albo wymiocinami dostają się do krwi człowieka.

Zatem nie każdy kleszcz niesie zagrożenie boreliozą – musi być zakażony bakterią krętkiem Borrelia burgdorferi. Szacuje się, że odsetek takich osobników jest niewielki i wynosi kilka procent. Mimo to liczba chorych wzrasta z roku na rok. Niewątpliwie jest to wynik coraz większej świadomości istnienia takiej przypadłości oraz doskonalonych metod jej wykrywania.

Gdzie borelioza występuje w Polsce?

Warto wiedzieć, że największe ryzyko zachorowania na boreliozę występuje w województwie podlaskim, warmińsko-mazurskim, w Małopolsce, na Śląsku, Podkarpaciu i Lubelszczyźnie. Są to najbardziej zalesione obszary, a więc siedliska kleszczy. Częściej spotkamy je w lasach liściastych i mieszanych niż w sosnowych, na bagnach i torfowiskach.

Boreliozy można się też bardziej obawiać, jeśli pasożyt wbity był w skórę dłużej niż 48 godzin albo poddany był drażnieniu. Wyciskanie, przypalanie, smarowanie benzyną lub tłuszczem to nierzadko stosowane metody usuwania kleszcza, które dają jednak efekt odwrotny – powodują uwalnianie śliny i wymiocin pasożyta do krwi, a wraz z nimi chorobotwórczych bakterii. Pamiętajmy więc, aby nigdy tego nie robić!

Borelioza – objawy i fazy rozwoju choroby

Załóżmy, że zostaliśmy ukąszeni przez zakażonego kleszcza. Nie oznacza to od razu rozwoju boreliozy. Szczęśliwie, zwykle układ odpornościowy jest w stanie zwalczyć infekcję. Pozostałością po tej „walce” będzie podwyższony poziom przeciwciał we krwi. Szacuje się, że taka sytuacja dotyczy nawet kilkunastu procent zdrowych osób w Polsce. Brak dolegliwości przy zwiększonym poziomie przeciwciał nie jest więc powodem do niepokoju.

Pierwsze objawy boreliozy

Jeśli jednak dojdzie do rozwoju boreliozy, objawy mogą być szalenie różnorodne. Wśród wczesnych najczęstszy jest rumień wędrujący. Pojawia się u 30-60% zakażonych, czyli wbrew pozorom nie zawsze. Jest niewyczuwalny pod palcami, niebolesny, nie swędzi i rozszerza się obwodowo – wędruje. Mogą mu towarzyszyć objawy grypopodobne (niekiedy występują też bez obecności rumienia) takie jak: złe samopoczucie, osłabienie czy gorączka.
Rumień pojawia się 3-30 dni po ukąszeniu i znika samoistnie w 3-4 tygodnie. Co ważne, zaczerwienienie w miejscu ukłucia, obecne od razu po usunięciu pasożyta i niepowiększające się, jest tylko miejscowym odczynem zapalnym, a nie rumieniem wędrującym. Do rozpoznania kluczowe jest poszerzanie się nie wcześniej niż trzeciego dnia, a także średnica przekraczająca 5 cm.

Znacznie rzadziej we wczesnej fazie występuje limfocytoma boreliozowa, czyli niebolesny guzek na uchu, brodawce sutkowej albo mosznie. Wczesnym objawem boreliozy mogą być także mnogie rumienie wędrujące, zapalenie stawów, mięśnia sercowego (zaburzenia rytmu, blok przewodzenia) czy układu nerwowego (porażenie nerwu twarzowego, niedowład mięśni, sztywność karku) – tzw. neuroborelioza. Mylący jest fakt, że późnym objawem po latach albo miesiącach od zakażenia, również bywa zajęcie układu nerwowego (zaburzenia pamięci, snu, nastroju), stawów czy skóry (ścieńczenie z zanikiem owłosienia).

Diagnostyka i leczenie boreliozy

Rozpoznanie choroby opiera się na pobraniu próbki krwi i oznaczeniu w niej poziomu odpowiednich przeciwciał. Nieprawidłowy wynik wymaga potwierdzenia kolejnym testem z krwi, tzw. western blot. Trzeba tutaj wspomnieć o dwóch istotnych kwestiach.

Po pierwsze, nie jest zalecane badanie kleszcza na boreliozę. Mimo tego, że wiele laboratoriów oferuje taką usługę, badania naukowe nie wykazały, aby miało to sens. Chory kleszcz nie jest równoznaczny z chorym człowiekiem.

Po drugie, dodatni wynik badań z krwi, ale bez obecności symptomów chorobowych nie powinien być leczony. Wszak terapią powinno się objąć chorego, a nie kartkę papieru.

Wiedząc, że to choroba bakteryjna można wywnioskować, iż borelioza leczona będzie antybiotykami. O doborze konkretnego preparatu zawsze powinien zdecydować lekarz. Lek podawany jest doustnie lub dożylnie, w zależności od postaci choroby. Terapia trwa zwykle 2-4 tygodni, nie zaleca się już wielomiesięcznych antybiotykoterapii.

W jaki sposób można zapobiec boreliozie po ukłuciu kleszcza? Niestety dotychczas nie opracowano szczepionki chroniącej przed tą chorobą. Warto natomiast ubierać się szczelnie na czas wędrówki po łąkach i lasach, stosować repelenty, a po powrocie dokładnie skontrolować całe ciało. Kluczowe jest jak najwcześniejsze usunięcie kleszcza. Można tego dokonać samemu, np. chwytając go pęsetą jak najbliżej skóry i pociągając w górę.

^{Bibliografia:
Kuchar E., Borelioza z Lyme, Medycyna Praktyczna dla Pacjentów, 05.06.2017.
Smoleńska ż., Matyjasek A., Zdrojewski Z., Borelioza – najnowsze rekomendacje w diagnostyce i leczeniu, Forum Reumatol. 2016, tom 2, nr 2:58-64.
Flisiak R., Szechiński J., Mrukowicz J., Borelioza z Lyme, Medycyna Praktyczna dla Lekarzy, 13.08.2021.}